12 oktober 2010
Dr. M.V. van der Sluys
Dubbelsterren spelen een belangrijke rol in het begrijpen van ons heelal. Wanneer de twee componenten in een dubbelster op niet al te grote afstand van elkaar ontstaan, zal er interactie tussen de twee sterren plaatsvinden. Hierdoor kan de evolutie van elk van deze componenten drastisch anders verlopen dan in het geval van enkele sterren met dezelfde massa en samenstelling. Vormen van interactie zijn bijvoorbeeld getijdenwerking, materie-overdracht en de opwekking van gravitatiegolven. In mijn lezing zal ik kort het ontstaan, de evolutie en het einde van enkele sterren, zoals onze Zon, bespreken, alsmede de verschillen die bestaan tussen lichte en zware sterren. Vervolgens zal ik me toeleggen op de dubbelsterren, en in het bijzonder die dubbelsterren die bijzonder veel interactie vertonen en eindigen als compacte dubbelsterren; dubbelsterren waarvan ten minste een van de componenten een witte dwerg, neutronenster of zwart gat is. Een belangrijke fase in hun evolutie is de zogenaamde common-envelope fase, die we nog steeds niet helemaal begrijpen. Ik zal de verschillende types van compacte dubbelsterren behandelen, tonen hoe we deze kunnen modelleren en op welke manier we de verschillende systemen kunnen waarnemen. We zullen dus zien in hoeverre de modellen overeenkomen met de waarnemingen. Ten slotte zal ik me richten op een aantal fenomenen die te maken hebben met compacte dubbelsterren. In het bijzonder behandel ik de eigenschap van compacte dubbelsterren als bronnen van zogenaamde gravitatiestraling of gravitatiegolven. Het bestaan van deze “Ripples in space-time” werd voor het eerst voorspeld door Einstein’s Algemene Relativiteitstheorie, en ik zal vertellen hoe we op dit moment op het punt staan deze golven voor het eerst waar te nemen. Ik zal beschrijven met welke middelen we nu en in de toekomst naar deze zwaartekrachtsgolven zoeken, hoe dit in de komende vijf jaar een compleet nieuw venster op het heelal zal openen, en in hoeverre compacte dubbelsterren hierbij een rol spelen.
